Kapittel voor de Civiele Orden

In 2022 kregen 4624 personen een Koninklijke onderscheiding, van wie 64 personen in het Caribisch deel van het Koninkrijk:

• 4571 personen werden benoemd in de Orde van Oranje-Nassau
• 37 personen werden benoemd in de Orde van de Nederlandse Leeuw
• 16 personen ontvingen een Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon

381 voorstellen voor Koninklijke onderscheidingen werden niet gehonoreerd. 

Overzicht van de Koninklijke onderscheidingen in 2022

Ontwikkelingen

Personen komen in aanmerking voor een Koninklijke onderscheiding wanneer zij zich bijzonder of exceptioneel verdienstelijk hebben gemaakt voor de samenleving. In veruit de meeste gevallen gaat het om vrijwilligers die zich langdurig inzetten voor organisaties op het gebied van bijvoorbeeld sport, kunst, cultuur, religieus leven, natuur of pleegzorg. In 2022 werden 3663 personen om deze reden benoemd in één van de twee civiele ridderorden. Daarnaast zijn er personen die ten behoeve van de samenleving in hun betaalde baan of in een nevenfunctie bijzondere prestaties hebben geleverd, die verder gaan dan wat van iemand verwacht kan worden. In 2022 ontvingen 371 personen om deze reden een koninklijk eerbetoon. Dit gaat om het hoogste aantal in recente jaren. In een klein aantal gevallen worden mensen overigens benoemd om beide redenen.

Volgens artikel 14 van het Reglement op de Orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau komen volksvertegenwoordigers, ministers en staatssecretarissen na een bepaalde periode in deze functie bij hun afscheid automatisch in aanmerking voor een Koninklijke onderscheiding. In 2022 waren er gemeenteraadsverkiezingen. Deze zorgen telkens voor een grote hoeveelheid uitreikingen omdat er na verkiezingen veel gemeenteraadsleden afscheid nemen. Daarnaast zijn er gedurende het jaar altijd ook andere uitreikingen van onderscheidingen vanwege dit wettelijk automatisme doordat volksvertegenwoordigers ook op andere momenten afscheid nemen. Dit leidde in 2022 tot 730 Koninklijke onderscheidingen (75% man/25% vrouw).

In het algemeen loopt het aantal vrouwen dat een Koninklijke onderscheiding ontvangt achter op het aantal gedecoreerde mannen. Dit is opmerkelijk, omdat uit onderzoek blijkt dat vrouwen minstens evenveel vrijwillige activiteiten ontplooien als mannen. Gemiddeld lag het percentage gedecoreerde vrouwen op 30% ten opzichte van 70% mannen. In 2021 lag het percentage gedecoreerde vrouwen hoger, namelijk op 34%. Na aftrek van het percentage Koninklijke benoemingen van volksvertegenwoordigers lag het percentage ook in 2022 op 34%.

Sommige mantelzorgers zetten zich heel intensief in voor de zorg van één of meerdere naasten. Daarmee verlichten zij de druk op de Nederlandse gezondheidszorg. Dit kan ertoe leiden dat deze personen zich maatschappelijk niet kunnen ontplooien: mogelijk hebben zij vanwege de mantelzorg geen tijd voor het volgen van een opleiding of het verrichten van betaald werk en kunnen zij zelfs in een sociaal isolement raken. Het Kapittel ziet dit type activiteit terug in de decoratievoorstellen en is van mening dat deze mensen onder voorwaarden in aanmerking komen voor een Koninklijke onderscheiding, ook als het mantelzorg betreft voor familieleden in de eerste graad. Het Kapittel beoordeelt in toenemende mate voorstellen voor Koninklijke onderscheidingen met deze achtergrond. In 2022 lag het aantal mantelzorgers dat werd onderscheiden zelfs hoger dan ooit, namelijk op 31 tegenover 17 in 2021 en lagere aantallen in voorgaande jaren.

Als personen met gevaar voor eigen leven het leven van een ander hebben gered, of dat hebben geprobeerd, dan kunnen zij in aanmerking komen voor de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon. Dit is de enige Koninklijke onderscheiding voor dappere daden die zijn verricht buiten de strijd (militair conflict of terrorisme). Het Kapittel heeft zich de afgelopen jaren ingezet voor meer naamsbekendheid voor deze onderscheiding. Het doel daarvan was en is om deze vorm van dapperheid passend te eren. Dit heeft in 2022 geleid tot een recordaantal aanvragen, namelijk 28. De Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon werd in 2022 16 keer uitgereikt, waarvan 15 keer in brons en eenmaal in zilver.

In het licht van de maatschappelijke behoefte naar meer transparantie binnen de overheid, heeft het Kapittel besloten om bij een koninklijke benoeming de zogeheten benoemingsgrond te vermelden. Deze benoemingsgrond is opgenomen in de Staatscourant. Het betreft een korte weergave van de gronden waarop iemand een Koninklijke onderscheiding krijgt uitgereikt. Ten eerste gaat het daarbij om de (beleids)terreinen waarop iemand zich maatschappelijk verdienstelijk heeft gemaakt. Ten tweede gaat het om de vermelding van de functie of functies als er sprake is van bijzondere verdiensten in de betaalde baan/functie of nevenfunctie.

Tijdens de Algemene Gelegenheid op 26 april 2021 (lintjesregen) kregen de burgemeesters vanwege de coronapandemie meer vrijheid bij het uitreiken van de Koninklijke onderscheidingen voor die gelegenheid. Ze kregen langer de tijd om de uitreikingen te verrichten mits de gedecoreerden voor 13.00 uur op de hoogte werden gebracht van hun ordebenoeming. Dit leidde in de praktijk tot vele verrassende huisbezoeken van de burgemeesters bij de gedecoreerden. Er was algemeen veel waardering voor deze afwijkende vorm van uitreiken (niet bij een algemene ontvangst op het gemeentehuis of een andere centrale locatie). Veel burgemeesters gaven dan ook aan dat ze deze vorm van uitreiken ook voor de toekomst wilden herhalen. Het Kapittel deelde dit enthousiasme. Dit heeft ertoe geleid dat het Kapittel in overleg met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft besloten dat uitreikingen bij de Algemene Gelegenheid op 26 april 2022 de hele dag mochten plaatsvinden mits de gedecoreerden daarvan voor 13.00 uur op de hoogte werden gebracht. Op dat tijdstip verschenen namelijk traditiegetrouw de namen van de gedecoreerden in de Staatscourant en in de media. Dit leidde tot een grote verscheidenheid in het land: iedere burgemeester reikte de onderscheidingen op zijn of haar eigen wijze uit. Sommigen hielden vast aan de centrale locatie terwijl anderen – al dan niet aangekondigd – de gedecoreerden verrasten met een huisbezoek.

Bijeenkomsten

Het Kapittel kwam in 2022 28 keer bijeen om te adviseren over voorstellen voor Koninklijke onderscheidingen. Ook kwam het Kapittel in 2022 bijeen om het beleid te evalueren en eventuele aanpassingen door te voeren. Daarbij spraken de leden over onder meer de kwaliteit van decoratievoorstellen en het beoordelingskader van mantelzorgactiviteiten (zie hierboven). Vanwege de gemeenteraadsverkiezingen is er extra tijd en aandacht besteed aan het beoordelen van decoratievoorstellen voor gemeenteraadsleden die na de verkiezingen niet meer terug zouden keren in de raad (zie eveneens hierboven).

In het kader van zijn voorlichtingstaak organiseert het Kapittel met enige regelmatig samen met de commissarissen van de Koning in de provincies bijeenkomsten met burgemeesters. Het doel is om van gedachten te wisselen over de ontwikkelingen van het decoratiestelsel en de rol van de commissaris van de Koning en de burgemeester daarin. In 2022 bezocht het Kapittel hiervoor de provincies Fryslân en Drenthe. Daarnaast was het Kapittel te gast bij een overleg met de Kring van commissarissen van de Koning. Het onderwerp van gesprek was de rijkstaak van de commissaris binnen het stelsel. Deze brengt niet alleen adviezen uit over decoratievoorstellen maar is ook de hoeder van het functioneren van het stelsel in zijn provincie.