Kapittel voor de Civiele Orden

Het Kapittel voor de Civiele Orden heeft zich in 2020 gebogen over 5.554 voorstellen. 5.179 voorstellen kregen een positief advies. 28 mensen werden benoemd in de Orde van de Nederlandse Leeuw en 5.144 in de Orde van de Oranje-Nassau. 7 mensen ontvingen de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon.

Overzicht van de Koninklijke onderscheidingen in 2020

Uitreiken in crisistijd

De coronacrisis maakte het in 2020 onmogelijk om de Algemene Gelegenheid (lintjesregen) op de gebruikelijke wijze doorgang te laten vinden. Het Kapittel adviseerde na afstemming met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de vormgeving van de lintjesregen 2020. Burgemeesters namen op vrijdag 24 april – traditiegetrouw de laatste werkdag voor de verjaardag van Zijne Majesteit de Koning – contact op met de gedecoreerden om hen op de hoogte te brengen van hun Koninklijke onderscheiding, voordat die dag om 13:00 uur de speciale editie van de Staatscourant verscheen met alle benoemingen. Burgemeesters toonden veel creativiteit bij de wijze van kenbaar maken. Zo waren er burgemeesters die met een megafoon op stap gingen, een groot televisiescherm met live verbinding langs de huizen van de gedecoreerden lieten gaan of hen toespraken via de lokale omroep. De daadwerkelijke uitreiking vond plaats op 2 en 3 juli, toen mondjesmaat weer activiteiten met maximaal 30 aanwezigen mochten worden georganiseerd. 

Ook de wijze van uitreiken ging anders. Overal in het land werden de etuis met de Koninklijke onderscheiding overhandigd aan de gedecoreerden, waarna de partner, een kind, kleinkind of een andere naaste de onderscheiding kon opspelden. Het leverde veel mooie en emotionele momenten op. 

Tot slot konden veel beoogde uitreikingen op Bijzondere Gelegenheden door het jaar heen vanwege de crisis niet doorgaan. Het Kapittel vroeg in die gevallen aan de burgemeester om in overleg met de voorsteller op zoek te gaan naar een andere passende gelegenheid of te kiezen voor een uitreiking bij de Algemene Gelegenheid. Hierdoor is een aantal uitreikingen uitgesteld naar 2021.

Vrijwillige brandweer

Het hoge aantal onderscheidingen voor leden van de vrijwillige brandweer is voor het tweede opeenvolgende jaar opvallend, namelijk 1596 decoraties. In 2018 is - na goed overleg tussen het Kapittel voor de Civiele Orden, de minister van Justitie en Veiligheid, Brandweer Nederland en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties - besloten dat leden van de vrijwillige brandweer niet langer na twintig jaar repressieve dienst automatisch in aanmerking kunnen komen voor een Koninklijke onderscheiding. De belangrijkste reden daarvoor was dat vrijwillige brandweermensen voor hun activiteit een financiële vergoeding ontvangen. Er werd een overgangsregeling ingesteld tot de Algemene Gelegenheid 2020 wat heeft geleid tot ruim 2500 extra aanvragen. Uitreikingen vonden zowel plaats in 2019 als in 2020. Door de coronacrisis wacht een enkele onderscheiding in dit kader nog op uitreiking in 2021.  

Man-vrouwverhouding

Het aantal vrouwen met een Koninklijke onderscheiding loopt in het algemeen achter op het aantal mannen. Gemiddeld ligt het percentage gedecoreerde vrouwen op 30% ten opzichte van 70% mannen. In 2020 was het percentage gedecoreerde vrouwen zelfs nog iets lager, namelijk 25%. De achterliggende reden hiervan is de hierboven genoemde overgangsregeling voor brandweervrijwilligers van wie de overgrote meerderheid man is.

Bijeenkomsten

Het Kapittel kwam in 2020 28 keer samen om te overleggen over voorstellen voor Koninklijke onderscheidingen. Vanwege de coronacrisis is het Kapittel daarbij overgestapt op digitaal vergaderen. 

In het kader van zijn voorlichtingstaak organiseerde het Kapittel in februari – voor de coronacrisis – samen met de gouverneur een burgemeestersbijeenkomst in de provincie Limburg. Het Kapittel sprak met de burgemeesters over de diverse ontwikkelingen van het decoratiestelsel en de rol van de burgemeester daarbinnen. Andere geplande burgemeestersbijeenkomsten in Friesland en Drenthe zijn vanwege de coronamaatregelen uitgesteld.

In 2020 was het 25 jaar geleden dat het Nederlandse decoratiestelsel ingrijpend werd herzien. Mede daarom heeft het Kapittel eind 2019 en begin 2020 gesproken over een aantal algemene onderwerpen, zoals de ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk en de keuze tussen uitreikingen bij de Algemene Gelegenheid of bij een Bijzondere Gelegenheid.

Veruit de meeste Koninklijke onderscheidingen worden toegekend vanwege vrijwillige verdiensten. Het Kapittel houdt de ontwikkelingen in dit werkveld dan ook nauwgezet in de gaten. In 2020 heeft dit geleid tot een gesprek met hoogleraar ‘Strategic Philanthropy and Volunteering’ prof. dr. Lucas Meijs. Tijdens het gesprek met de heer Meijs zijn er thema’s benoemd die mogelijk aanleiding geven tot aanpassingen in de advisering over individuele voorstellen voor Koninklijke onderscheidingen. Het organiseren van vrijwillige activiteiten neemt weliswaar toe, maar mensen ontplooien steeds meer losse activiteiten in plaats van dat zij zich jarenlang als vrijwilliger binden aan één enkele organisatie. Ook worden er vaker activiteiten ontplooid buiten de organisatieverbanden (stichtingen, verenigingen) waarbinnen dit van oudsher gebeurt. Het aantal Nederlanders dat vrijwilligerswerk doet blijft groeien, maar het gemiddeld aantal uren per week neemt af. En de grenzen tussen betaald en onbetaald werk vervagen, evenals die tussen for-profit en non-profit organisaties.

Daarnaast waren de uitreikingsgelegenheden onderwerp van gesprek. De meeste Koninklijke onderscheidingen worden van oudsher uitgereikt tijdens de Algemene Gelegenheid op de laatste werkdag voor de verjaardag van Zijne Majesteit de Koning. Daarnaast vinden er ook uitreikingen plaats bij een Bijzondere Gelegenheid, bijvoorbeeld het afscheid van een vereniging waarvoor iemand zich vele jaren heeft ingezet, een jubileum of een symposium. Een voorsteller van een Koninklijke onderscheiding kan verzoeken om de uitreiking te laten plaatsvinden bij de Algemene Gelegenheid of bij een Bijzondere Gelegenheid. Deze verzoeken leiden nog weleens tot een discussie, zowel binnen het Kapittel als tussen het Kapittel en de betreffende burgemeester. Dit heeft er in 2020 toe geleid dat het Kapittel de geschiedenis ten aanzien van dit vraagstuk heeft onderzocht en besproken. Over het   algemeen bleek er geen aanleiding om de beoordeling van de verzoeken voor een bepaalde uitreikingsgelegenheid te wijzigen.

Leden van het Kapittel voor de Civiele Orden  

De leden van het Kapittel voor de Civiele Orden worden bij Koninklijk Besluit benoemd voor de duur van vier jaar, op de Kanselier der Nederlandse Orden na, die automatisch lid is van het Kapittel voor de Civiele Orden. Zij kunnen eenmaal worden herbenoemd. In 2020 waren er geen wijzigingen in de samenstelling van het Kapittel. Wel is de plaatsvervangend voorzitter mevrouw mr. C.L. de Vries Lentsch-Kostense in 2020 herbenoemd. 

In 2020 luidde de samenstelling van het Kapittel voor de Civiele Orden: 

• Voorzitter: prof. mr. J.G. de Hoop Scheffer
• Lid, tevens plaatsvervangend voorzitter: mevr. mr. C.L. de Vries Lentsch-Kostense 
• Lid: H. Morsink, generaal-majoor b.d., Kanselier der Nederlandse Orden 
• Lid: mevr. ir. J.M. Leemhuis-Stout 
• Lid: P.A.C.M. van der Velden
• Secretaris: mevr. drs. M.A.K. van Grieken