Kapittel voor de Civiele Orden

Algemeen

Het Nederlandse decoratiestelsel kent twee ridderorden voor maatschappelijke verdiensten: de Orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau. Daarnaast kent het stelsel de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon voor dappere daden. Het Kapittel voor de Civiele Orden boog zich in 2019 over 5.636 aanvragen tot benoeming in één van deze orden of voor de toekenning van de Erepenning. 5.176 aanvragen werden voorzien van een positief advies en 462 aanvragen van een negatief advies.

Opvallend in 2019 was het hoge aantal onderscheidingen in het Caribisch deel van het Koninkrijk ten opzichte van eerdere jaren. Dit was deels het resultaat van het werk van een actieve decoratiecommissie met nieuwe leden op Aruba waar 35 mensen werden gedecoreerd (in 2018 waren dat er negen). In Curaçao werden veertien mensen gedecoreerd.

Daarnaast is het hoge aantal onderscheidingen voor leden van de vrijwillige brandweer opvallend, namelijk 1245. In 2018 is na goed overleg tussen het Kapittel voor de Civiele Orden, de minister van Justitie en Veiligheid en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties besloten dat leden van de vrijwillige brandweer niet langer na twintig jaar repressieve dienst automatisch in aanmerking komen voor een Koninklijke onderscheiding. Er werd een overgangsregeling ingesteld tot de Algemene Gelegenheid (lintjesregen) in 2020 wat heeft geleid tot ongeveer 2500 aanvragen. Uitreikingen vinden plaats tot in 2020. Aangezien de overgrote meerderheid van de brandweervrijwilligers man is, is het percentage vrouwen dat in 2019 is gedecoreerd lager dan gebruikelijk, namelijk 26%. In 2018 lag dat percentage op 30%.

Orde van de Nederlandse Leeuw

De Orde van de Nederlandse Leeuw is in 1815 ingesteld. Het is de oudste civiele ridderorde in Nederland. In de Orde van de Nederlandse Leeuw worden personen benoemd vanwege verdiensten van zeer exceptionele aard voor de samenleving. Het gaat hierbij meestal om verdiensten op het terrein van kunst en wetenschap. Ook wordt de Orde van de Nederlandse Leeuw toegekend aan buitenlandse staatshoofden tijdens een staatsbezoek. De orde kent drie graden: Ridder Grootkruis, Commandeur en Ridder. Jaarlijks worden enkele tientallen personen benoemd in deze orde. In het verslagjaar zijn 39 personen benoemd in de Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Orde van Oranje-Nassau

De Orde van Oranje-Nassau is ingesteld in 1892 en wordt toegekend aan personen die zich bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt voor de samenleving. Dit zijn voor het grootste deel vrijwilligers en daarnaast personen die op bijzondere wijze invulling hebben gegeven aan hun (betaalde) hoofdfunctie, maar ook aan topsporters en volksvertegenwoordigers. De Orde van Oranje-Nassau kent sinds 1996 zes graden: Ridder Grootkruis, Grootofficier, Commandeur, Officier, Ridder en Lid.

Er worden ieder jaar tal van vrijwilligers geridderd die zich inzetten voor bijvoorbeeld zorginstellingen, het reddingswezen, welzijnsorganisaties, voedselbanken, de scouting, sportverenigingen, carnaval, schutterijen of het gildewezen. Maar ook pleegouders en mantelzorgers kunnen in aanmerking komen voor een Koninklijke onderscheiding.

Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon

De Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon in brons, zilver of goud is ingesteld in 1822 en is na de Militaire Willems-Orde de oudste Nederlandse dapperheidsonderscheiding. De penning wordt toegekend aan personen die een menslievende daad hebben verricht die kenmerken draagt van moed, beleid en zelfopoffering.

In 2019 heeft het Kapittel voor de Civiele Orden over 22 voorstellen voor een Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon een advies uitgebracht. In dertien gevallen betrof dit een positief advies, tien keer voor een penning in brons en één keer in zilver die zelden wordt uitgereikt. Over elf voorstellen is negatief geadviseerd. De Erepenning in zilver wordt zelden uitgereikt.

Kapittel voor de Civiele Orden

Het Kapittel voor de Civiele Orden is in 1994 ingesteld en sinds 1996 actief. Het Kapittel brengt een zwaarwegend advies uit aan de regering over het verlenen van onderscheidingen in een van de civiele orden. Het Kapittel betrekt in zijn advies de adviezen van de burgemeester en van de commissaris van de Koning. Het Kapittel heeft tevens de taak de minister te adviseren over het toekennen van de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon. Tot slot heeft het Kapittel de taak om voorlichting te geven over de werking van het decoratiestelsel.

Bijeenkomsten

In 2019 is het Kapittel voor de Civiele Orden 25 keer bijeengekomen om voorstellen voor onderscheidingen te beoordelen. In 2020 25 jaar geleden is dat de herziening van het decoratiestelsel plaatsvond. Mede daarom heeft het Kapittel aandacht besteed aan algemene aspecten van het stelsel. Hierbij zijn onder meer de volgende onderwerpen besproken: het uitreiken van Koninklijke onderscheidingen bij de Algemene Gelegenheid versus bijzondere gelegenheden, de juridisering van het decoratiestelsel in het kader van de Algemene verordening gegevensbescherming, de Wet van openbaarheid van bestuur en de Algemene wet bestuursrecht. Daarnaast is er gesproken over het maatschappelijk draagvlak voor het wettelijk automatisme bij het decoreren van volksvertegenwoordigers, de gevolgen van de ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk voor decorabiliteit en decoratieverlening bij bijzondere sportprestaties.

In 2019 is daarnaast traditiegetrouw een heidag georganiseerd waarbij het Kapittel heeft gesproken over verschillende thema’s zoals het toekenningsbeleid rondom de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon en het toekennen van de passende graad binnen de civiele orden.

Het Kapittel heeft in 2019 in het kader van zijn voorlichtingstaak in overleg met de desbetreffende commissarissen van de Koning burgemeestersbijeenkomsten georganiseerd in de provincies Noord-Holland en Flevoland, alwaar het Kapittel met de burgemeesters sprak over de diverse ontwikkelingen van het decoratiestelsel en de rol van de burgemeester daarbinnen.

Leden van het Kapittel voor de Civiele Orden

De leden van het Kapittel voor de Civiele Orden worden bij Koninklijk Besluit benoemd voor de duur van vier jaar. Zij kunnen eenmaal worden herbenoemd. Dit geldt niet voor de Kanselier der Nederlandse Orden, die lid is van dit Kapittel en tevens lid en voorzitter is van het Kapittel der Militaire Willems-Orde.

In 2019 luidde de samenstelling van het Kapittel voor de Civiele Orden:

• Voorzitter: prof. mr. J.G. de Hoop Scheffer
• Lid, tevens plaatsvervangend voorzitter: mevr. mr. C.L. de Vries Lentsch-Kostense
• Lid: H. Morsink, generaal-majoor b.d., Kanselier der Nederlandse Orden
• Lid: mevr. ir. J.M. Leemhuis-Stout
• Lid: P.A.C.M. van der Velden
• Secretaris: mevr. drs. M.A.K. van Grieken