Postume hoge onderscheiding voor Jan Zwartendijk
Vandaag ontvingen de zoon en dochter van Jan Zwartendijk uit handen van de minister-president de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon in goud. Dit is de hoogste onderscheiding na de Militaire Willems-Orde. Zwartendijk krijgt postuum deze onderscheiding omdat hij in de zomer van 1940 als diplomaat in Litouwen duizenden mensen van Joodse afkomst redde van vervolging door de Nazi’s.
14 september 2023
De Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon in goud is er voor personen die onder extreem moeilijke omstandigheden grote aantallen mensen hebben gered. De onderscheiding is ingesteld in 1822 door Koning Willem I en is sindsdien maar 88 keer toegekend.
Jan Zwartendijk (1896-1976) redde aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Litouwen het leven van duizenden Poolse Joden door ze te voorzien van een doorreisvisum. Zwartendijk was destijds directeur van Philips in Litouwen en plaatsvervangend consul. In de zomer van 1940 schreef hij in tien dagen tijd 2345 visa uit. Op één visum kon soms een heel gezin reizen. Zo konden de Poolse vluchtelingen via de Sovjet-Unie naar Japan. Zwartendijk werkte samen met de Japanse consul Sugihara.
Door zijn hulp aan de joodse vluchtelingen liep Zwartendijk zelf het risico om opgepakt en vervolgd te worden. In de zomer van 1940 was Nederland niet alleen bezet door Nazi-Duitsland; ook Litouwen was inmiddels bezet door de Sovjet-Unie. Nederland had de Sovjet-Unie na de Russische revolutie van 1918 niet erkend waardoor Zwartendijk mogelijk niet diplomatiek onschendbaar was. Bovendien hadden ook de Russen een slechte reputatie in het behandelen van mensen met een joodse afkomst. Zwartendijk handelde, samen met de Japanse consul, met grote integriteit en doortastendheid in een politiek zeer instabiele situatie.
In 1951 besloot de toenmalige Nederlandse regering om het belonen van dapperheid tijdens de Tweede Wereldoorlog te beëindigen. Het kabinet Rutte IV heeft hierop met een formeel kabinetsbesluit een eenmalige uitzondering gemaakt voor Jan Zwartendijk.